www.utw-wesola.org

Willa, zwana też "Willą Pod Zwariowaną Gwiazdą" znajdująca się na terenie ZOO, była świadkiem niezwykłych wydarzeń. W czasie II Wojny Światowej dyrektor Ogrodu, dr. Jan Żabiński wraz z żoną Antoniną ocalili od deportacji do obozów zagłady ok. 300 Żydów z Warszawskiego Getta, udzielając im schronienia na terenie ZOO jak również w samej willi.

Muzeum, które powstało w willi państwa Żabińskich opowiada niezwykłą historię ludzi, którzy z narażeniem życia nieśli pomoc tym, którym chciano odebrać prawo do życia. Po wojnie Państwo Izrael aby uhonorować ich zasługi przyznało im tytuł Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata. W dniu 1.12.2016 r. "Wllę-Muzeum" zwiedziła grupa słuchaczy UTW z Wesołej. Zdjęcia: J.Jagielski

Obraz: portret dr Jana Żabińskiego z jego pupilem.

We wrześniu 1939 roku warszawski ogród został zbombardowany, wiele zwierząt zginęło na miejscu, te, które stanowiły zagrożenie dla ludzi jak niedźwiedzie czy lwy, trzeba było zastrzelić. Po wkroczeniu Niemców najcenniejsze z ocalałych okazów, m.in. oswojone rysiczki zostały wywiezione do Niemiec, a reszta zwierząt została zabita podczas polowania, które niemieccy wojskowi urządzili sobie podczas Sylwestra 1940 roku. W warszawskim zoo utworzona została hodowla świń.

Ekspozycja części zbiorów (owady) prof. Tenenbauma, przyjaciela dr Jana Żabińskiego, który nie zgodził się opuścić warszawskiego getta i tam zginął.

Zbiory prof. Tenenbauma.

Antonina i Jan Żabińscy wprowadzili się do nowo wybudowanej willi w 1931 roku. W przeciągu zaledwie dziesięciu lat państwo Żabińscy stworzyli wyjątkowe miejsce spotkania człowieka z naturą. Szybki i prężny rozwój ZOO przerwał wybuch II Wojny Światowej. Tragiczne dni września 1939 były dla ZOO wyjątkowo bolesne. Miejsce przed wojną cieszące dziesiątki tysięcy warszawiaków swoim egzotycznym pięknem, przestało istnieć. Jego teren wykorzystywano jako miejsce hodowli świń na potrzeby miasta. Dyrektor Żabiński mógł pozostać z rodziną na terenie ogrodu, zatrudnić z powrotem pracowników ZOO, ale przede wszystkim otrzymał zgodę na przekraczanie bram utworzonego w Warszawie Getta.

Jan Żabiński (1897-1974) przyrodnik i popularyzator wiedzy o zwierzętach, prawdziwy pasjonat, już w latach 30. ubiegłego wieku uważał, że najważniejszym zadaniem ogrodów zoologicznych jest zachowanie zagrożonych wymarciem gatunków. Przed wojną warszawskie zoo uchodziło za jedno z lepiej zorganizowanych w Europie. Tu przyszedł na świat 12. słoń urodzony w niewoli - słoniczka nazwana Tuzinką, po raz pierwszy udało się rozmnożyć w niewoli likaony i konie Przewalskiego, tutaj też powstały plany odtworzenia polskiej populacji żubrów.

W opiece nad zwierzętami Żabińskiemu pomagała żona - Antonina, która opiekowała się zwierzętami-maluchami. Wiele razy udało jej się odchować młode osierocone czy odrzucone przez matkę. Swych podopiecznych trzymała najczęściej w domu - razem z synkiem Żabińskich, Rysiem, wychowywała się m.in. mała hiena, dwie oswojone rysiczki, borsuk i wiele innych zwierzaków. Na prawach domownika była też szympansica Lusia.

Podczas Powstania Warszawskiego Jan Żabiński dowodził plutonem, został ranny i trafił do oflagu, a to, co pozostało z przedwojennego zoo, zostało niemal zrównane z ziemią. W pierwszych latach po wojnie Żabińscy zaangażowali się w odbudowę zoo, ale w 1951 r. Jan został zmuszony do rezygnacji ze stanowiska dyrektora. W latach 1952-1954 wykładał w Państwowej Wyższej Szkole Pedagogicznej w Warszawie, pisał książki o życiu zwierząt, wygłaszał pogadanki w Polskim Radio. Od 1947 był członkiem Państwowej Rady Ochrony Przyrody. Popularyzował akcję przywracania żubra przyrodzie, od 1947 redagował "Księgi Rodowodowe Żubrów". W 1965 roku Jan i Antonina odznaczeni zostali medalem Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata.

Aby zbierać odpadki z restauracji do tuczenia zwierząt Żabiński, któremu udało się zachować willę w zoo i uzyskać posadę na fermie, otrzymał przepustkę do getta i wykorzystywał ją, by pomagać znajomym Żydom. Udało mu się osobiście wyprowadzić z getta i umieścić w różnych pomieszczeniach zoo kilkanaście osób. Wśród tych, którzy przetrwali dzięki Żabińskim, była rzeźbiarka Magdalena Gross i jej mąż, prawnik Maurycy Fraenkel, pisarka Rachela Auerbach, mistrz bokserski Samuel Kenigswein z żoną i dwójką dzieci, Leonia i Irena Tenenbaum, żona i córka zmarłego w getcie entomologa Szymona Tenenbauma, którego kolekcję można podziwiać w odnowionej willi.

Część "gości" mieszkała w willi Żabińskich. W mrocznych czasach udało im się stworzyć dom, gdzie każdy czuł się dobrze i bezpiecznie. Goście nosili zwierzęce przezwiska, wśród nich krążyły oswojone zwierzaki, m.in. prosiaczek, królik, chomik, a willę Żabińskich nazywali "Domem pod zwariowana gwiazdą". Sygnałem do schowania się w kryjówkach lub wycofania się kanałem do bażanciarni była melodia Offenbacha grana na fortepianie, który zachował się i można go oglądać (na zdjęciu).

Kuchnia

Kuchnia.

Z małego korytarzyka pomiędzy przedpokojem a kuchnią za małymi drzwiczkami znajduje się zejście do piwnic.

Willa jak i sam ogród zoologiczny był miejscem często „przesiadkowym” dla Żydów wydostanych przez dr Żabińskiego z Getta. Ze względów bezpieczeństwa nie sporządzano żadnych notatek, które mogłyby zdekonspirować Żabińskich. Z tych powodów nie wiadomo dokładnie, ile osób i kogo ocalono. Na zdjęciu: korytarz piwniczny.

Ten sam korytarz piwniczny, w którym znajdowało schronienie wiele osób, przed przystosowaniem do funkcji muzealnej.

Jedno z pomieszczeń piwnicznych jako ekspozycja muzealna.

Niedawno rewitalizację willi przeprowadziła Fundacja Rozwoju Warszawskiego Ogrodu Zoologicznego „Panda” przy wykorzystaniu środków unijnych. Całość prac kosztowała 650 000 zł.

Wszyscy przeżyli...

Wszyscy przeżyli...

Pomieszczenie piwniczne z wyłazem do tunelu prowadzącego na zewnątrz budynku. Po prawej zdjęcie Państwa A.J. Żabińskich.

Wśród ukrywających się było także małe dziecko. Wózek dziecinny nie jest eksponatem z tego czasu, jest tylko symbolem.

Pracownia w jednym z pomieszczeń piwnicznych.

Wyłaz z tunelu podziemnego odkryty już po wojnie. Ten, z którego korzystano w okresie okupacji znajdował się znacznie dalej w klatkach dla zwierząt.